01 Temmuz 2006
Paranın ahlaki boyutu..ilginç
En çok satan kitaplar listesinde haftalarca birinci sirada yer alan Freakonomics kitabinin yazari Steven Levitt, yaklasik bir yil önce New York Times'da, Yale Üniversitesinde yapilan çok ilginç bir arastirma hakkinda ses getiren bir yazi yazdi. Yazinin ve arastirmanin ilginç olmasinin nedeni, bu arastirma para ve maymunlarla ilgili.
Keith Chen, Yale Üniversitesinde ekonomi bölümünde görev yapan bir profesör. Keith Chen'in arastirmasi; Maymunlara, para kullanmayi ögretmek ve bunun sayesinde topladigi bilgileri, bizlerin yani insanlarin, para ile olan iliskisini karsilastirip, çesitli sonuçlar çikarmak.
Arastirma, Yale Üniversitesinin maymun laboratuarinda basliyor. Bu laboratuarda 7 adet capuchin maymunlari, bir ana ve birçok küçük deney kafeslerinde, para kullanmayi ögreniyorlar. Para olarak, gümüs renkli, somun kullaniliyor. Süreç gayet basit. Ana kafesten bir maymun alinip, deney kafesine koyuluyor. Bu maymuna para adini verdikleri somun veriliyor. Maymun öncellikle bu somunu kokluyor, agzina götürüyor. Bu asamada bir tepsi içinde çesitli yiyecekler getiriliyor: elma, üzüm ve jell-o. Amaç, bu 7 maymunun herbirinin sevdigi yiyecek türünü bulmak ve bu yiyecegi elde etmek içinparayi kullanmalarini saglamak. Deney kafesindeki maymun elmayi seçiyor.Arastirmacilar, maymuna elmayi vermeden önce, elinden parayi alip,maymuna yiyecegi veriyorlar. Bu süreç haftalarca sürüyor ve maymunlar birkaç hafta sonra, ellerindeki somunun yani paranin gücünü anlamaya basliyorlar.Maymunlar paranin kullanimini; arastirmacilar, en çok tercih edilen yiyecegi ögrendikten sonra, yeni bir süreç basliyor: fiyatlandirma. Bu yeni süreçteki amaç, maymunlarin, biz insanlar gibi rasyonel kararlar verip vermediginibulabilmek. Böylece arastirmacilar, birçok maymunun tercihi olan jell-o'nun fiyatini iki somun, elmanin fiyatini yarim somun ve üzümün fiyatini ise bir somun yapiyorlar. Bulduklari sonuç ise gerçekten ilginç. Maymunlar,deney sirasinda, biz insanlar gibi para harcama konusunda çogu zaman rasyonel davraniyorlar. Parasini, en çok yiyecek alabilecegi sekilde harcamaya basliyorlar. Maymunlar, 1 somun verip, 2 dilim elma almayi, fiyati 2 somun olan bir adet jell-o'ya tercih etmeye basliyor.Buraya kadar her sey güzel! Günlerden bir gün, yine ana kafesten, deney kafesine alinan maymun, deney kafesindeki bir tepsi içinde bulunan 12 somunu görüp, aniden çilgina dönüyor. Paralarin bulundugu tepsiyi kapip, ana kafese firlatiyor ve kendisini de ana kafese atiyor. Ana kafesteki bütün maymunlar bir anda gökten para yagdigini görüp, yere düsen paralari kapismaya basliyorlar. Levitt, bunu yazisinda maymun tarihinde gerçeklesen ilk"banka soygunu"(maymunun tepsiyi çalmasi) ve "hapishane kaçisi"(maymunun deney kafesinden, ana kafese kaçisi) olarak tanimliyor.Bütün bu kaos içinde arastirmacilar, ana kafesteki maymunlardan parayi geri almaya çalisiyor. Olay biraz yatistigi bir anda Keith Chen, hiç görmemeyi tercih ettigini söyledigi bir olaya sahit oluyor: Erkek maymunlardanbiri, disi maymunlardan birine yaklasip, ona elinde bulunan somunlardan birini veriyor ve bunun karsiliginda disi maymun, erkek maymunun seks teklifini kabul ediyor! Isin ilginç yani bu iki maymunun "isi" bittikten sonra, disi maymun "kazandigi" parayi arastirmaciya getirip, bununla üzüm almaya çalisiyor. Chen, bu olayi maymun tarihindeki ilk "fuhus" olarak tanimliyor.Üniversitenin arastirma etik bölümü, maymunlar üzerinde yapilan para arastirmasinin, maymunlarin yasam kosulunu, degerlerini ve gündelik yasamlarini tamamen degistirdigi ve zedeledigi gerekçesiyle, arastirmayi iptal edip, maymunlara para verilmesini yasakliyor. .
tesekkürler Şengülüm şuşum :)
Keith Chen, Yale Üniversitesinde ekonomi bölümünde görev yapan bir profesör. Keith Chen'in arastirmasi; Maymunlara, para kullanmayi ögretmek ve bunun sayesinde topladigi bilgileri, bizlerin yani insanlarin, para ile olan iliskisini karsilastirip, çesitli sonuçlar çikarmak.
Arastirma, Yale Üniversitesinin maymun laboratuarinda basliyor. Bu laboratuarda 7 adet capuchin maymunlari, bir ana ve birçok küçük deney kafeslerinde, para kullanmayi ögreniyorlar. Para olarak, gümüs renkli, somun kullaniliyor. Süreç gayet basit. Ana kafesten bir maymun alinip, deney kafesine koyuluyor. Bu maymuna para adini verdikleri somun veriliyor. Maymun öncellikle bu somunu kokluyor, agzina götürüyor. Bu asamada bir tepsi içinde çesitli yiyecekler getiriliyor: elma, üzüm ve jell-o. Amaç, bu 7 maymunun herbirinin sevdigi yiyecek türünü bulmak ve bu yiyecegi elde etmek içinparayi kullanmalarini saglamak. Deney kafesindeki maymun elmayi seçiyor.Arastirmacilar, maymuna elmayi vermeden önce, elinden parayi alip,maymuna yiyecegi veriyorlar. Bu süreç haftalarca sürüyor ve maymunlar birkaç hafta sonra, ellerindeki somunun yani paranin gücünü anlamaya basliyorlar.Maymunlar paranin kullanimini; arastirmacilar, en çok tercih edilen yiyecegi ögrendikten sonra, yeni bir süreç basliyor: fiyatlandirma. Bu yeni süreçteki amaç, maymunlarin, biz insanlar gibi rasyonel kararlar verip vermediginibulabilmek. Böylece arastirmacilar, birçok maymunun tercihi olan jell-o'nun fiyatini iki somun, elmanin fiyatini yarim somun ve üzümün fiyatini ise bir somun yapiyorlar. Bulduklari sonuç ise gerçekten ilginç. Maymunlar,deney sirasinda, biz insanlar gibi para harcama konusunda çogu zaman rasyonel davraniyorlar. Parasini, en çok yiyecek alabilecegi sekilde harcamaya basliyorlar. Maymunlar, 1 somun verip, 2 dilim elma almayi, fiyati 2 somun olan bir adet jell-o'ya tercih etmeye basliyor.Buraya kadar her sey güzel! Günlerden bir gün, yine ana kafesten, deney kafesine alinan maymun, deney kafesindeki bir tepsi içinde bulunan 12 somunu görüp, aniden çilgina dönüyor. Paralarin bulundugu tepsiyi kapip, ana kafese firlatiyor ve kendisini de ana kafese atiyor. Ana kafesteki bütün maymunlar bir anda gökten para yagdigini görüp, yere düsen paralari kapismaya basliyorlar. Levitt, bunu yazisinda maymun tarihinde gerçeklesen ilk"banka soygunu"(maymunun tepsiyi çalmasi) ve "hapishane kaçisi"(maymunun deney kafesinden, ana kafese kaçisi) olarak tanimliyor.Bütün bu kaos içinde arastirmacilar, ana kafesteki maymunlardan parayi geri almaya çalisiyor. Olay biraz yatistigi bir anda Keith Chen, hiç görmemeyi tercih ettigini söyledigi bir olaya sahit oluyor: Erkek maymunlardanbiri, disi maymunlardan birine yaklasip, ona elinde bulunan somunlardan birini veriyor ve bunun karsiliginda disi maymun, erkek maymunun seks teklifini kabul ediyor! Isin ilginç yani bu iki maymunun "isi" bittikten sonra, disi maymun "kazandigi" parayi arastirmaciya getirip, bununla üzüm almaya çalisiyor. Chen, bu olayi maymun tarihindeki ilk "fuhus" olarak tanimliyor.Üniversitenin arastirma etik bölümü, maymunlar üzerinde yapilan para arastirmasinin, maymunlarin yasam kosulunu, degerlerini ve gündelik yasamlarini tamamen degistirdigi ve zedeledigi gerekçesiyle, arastirmayi iptal edip, maymunlara para verilmesini yasakliyor. .
tesekkürler Şengülüm şuşum :)
# posted by *guru* Banu : 12:06
